Το σύστημα που ονομάζεται Yoga έχει ρίζες πολύ βαθιά στο χώρο και το χρόνο. Οι πρώτες μαρτυρίες της εμφανίζονται σε εμπνευσμένα αρχαία λατρευτικά κείμενα, τις λεγόμενες Βέδες, γραμμένες στη σανσκριτικά. Οι Βέδες λοιπόν, άρα και τα πρώτα ψήγματα της Yoga, τοποθετούνται χωρικά στην ινδική χερσόνησο και χρονικά περίπου τόσο παλιά έως και το 2.000 π. Χ., ή ίσως και ακόμη παλαιότερα.

Η Yoga ως παράδοση χιλιάδων ετών, συγκεντρώνει ένα σύνολο τόσο πρακτικών όσο και θεωρητικών αρχών που αποτελούν το υπόβαθρό της. Προσφέρεται, ωστόσο, με όλη την αρχαία της σοφία, στο σύγχρονο κόσμο και στις ανάγκες των ανθρώπων, στην Ανατολή αλλά πλέον όλο και περισσότερο, και στη Δύση. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται προς αυτήν για λόγους θεραπευτικούς αλλά και για να εξερευνήσουν τη σχέση που έχει ο καθένας με τον εαυτό του, τη σχέση σώματος και νου. Και αυτή η αναζήτηση και η προσωπική εξερεύνηση έρχεται μάλλον ως ανάγκη για έναν τρόπο ζωής πιο αυθεντικό και ουσιαστικό.

Καθώς διανύουμε περιόδους τεχνικής, τεχνολογικής, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και προόδου, δηλαδή εξωστρέφειας, οι σύγχρονοι Δυτικοί άνθρωποι ολοένα και περισσότερο αντιλαμβάνονται τη σημασία του να εγκαθιδρύσουν και να αποκτήσουν μια προσωπική σχέση με τον εαυτό τους, το σώμα τους αλλά και τον τρόπο που σκέφτονται και αισθάνονται. Αυτή η ανάγκη για εσωστρέφεια και για μια πιο ουσιαστική σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους εκφράζεται, κυρίως, με μία ολοένα και πιο έντονη αναζήτηση για μία ζωή πιο ουσιαστική και εντέλει αληθινή. Εξ ου και η αυξανόμενη απήχηση και ενασχόληση των ανθρώπων της Δύσης με την αρχαία πρακτική της Yoga.

Όλη η ουσία του συστήματος που ονομάζεται «κλασσική Yoga» έχει συμπτυχθεί σε 196 στίχους ή αφορισμούς (sutras), όπως ονομάζονται, που αποδίδονται στο σοφό Patanjali. Η διδασκαλία της Yoga, όπως αυτή μας παραδίδεται από τον Patanjali, εμπεριέχει ένα σύνολο από ασκήσεις για το φυσικό σώμα (asana), τεχνικές για τον έλεγχο της αναπνοής (pranayama), ασκήσεις για τον έλεγχο του νου (διαλογισμός), αλλά, πρωτίστως, από μια σειρά από ηθικές αρχές και κανόνες για κάποιον που επιδιώκει να προχωρήσει και να εντρυφήσει στο πνευματικό μονοπάτι. Η ενασχόληση ενός ασκούμενου λοιπόν με τη Yoga μπορεί να περιλαμβάνει τη σωματική άσκηση, την – τόσο απαραίτητη σήμερα – σύνδεση με το σώμα, αλλά και σε ένα δεύτερο επίπεδο, εκπληρώνει αυτήν την ανάγκη για βαθύτερη σύνδεση, για ένα δεσμό ουσιαστικότερο με τον εαυτό μας και την ανακάλυψη της συνειδητότητας που ο καθένας μας φέρει και αποτελεί μέρος αυτής.

Η Yoga λοιπόν, περισσότερο ως οργανωμένο επιστημονικό σύστημα, εμπεριέχει πολλούς κλάδους, πεδία προς εξερεύνηση και διαφορετικές προσεγγίσεις. Σήμερα κάποιος μπορεί να κάνει λόγο για την ύπαρξη διαφορετικών σχολών Yoga που προσεγγίζουν τις διδασκαλίες της με διαφορετικές μεθόδους, όλες όμως συμφωνούν και αποσκοπούν σε αυτήν την ένωση νου, σώματος και πνεύματος, στην εξερεύνηση της ανθρώπινης συνείδησης. (Caplan, 2018).

Yoga και Ψυχολογία

Η ίδια η λέξη Yoga προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *yug-H που σημαίνει ενώνω, απ’ όπου προκύπτει και το αρχαιοελληνικό ζυγός, ζευγνύω, δηλαδή φέρνω μαζί. Η Yoga, λοιπόν, μπορεί να είναι ένας τρόπος να ενωθούν, να έρθουν μαζί, όλες αυτές οι διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, οι οποίες προσεγγίζονται σταδιακά από τον ασκούμενο που επιθυμεί να προχωρήσει προς την αυτογνωσία και την γνώση, την θέαση της δικής του προσωπικής αλήθειας. Συνακόλουθα, μπορεί να αποτελέσει μια γέφυρα προς όλες εκείνες τις πλευρές μας που παραμένουν ενίοτε στη σκιά. Και εντέλει, μπορεί να αποτελέσει ένα μονοπάτι προς τη θέαση και παρατήρηση όλων εκείνων των στοιχείων μέσα μας που αποτελούν τον ψυχισμό μας και το βαθύτερο εαυτό μας. Σε αυτό το σημείο, η επιστήμη της Yoga παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την επιστήμη της Ψυχολογίας, που εξίσου εμφανίζει μεγάλη απήχηση κυρίως στο δυτικό κόσμο (Caplan, 2018).

Υπάρχουν πολυάριθμες έρευνες από το χώρο της Ψυχολογίας που υποστηρίζουν και αποδεικνύουν γιατί είναι απαραίτητο ή έστω ωφέλιμο να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Να αποκτήσουμε συνείδηση του εαυτού μας, της συμπεριφοράς μας, του τρόπου που σχετιζόμαστε με τους άλλους ανθρώπους γύρω μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η ζωή μας αποκτά νόημα και ουσία. Παρατηρώντας τις ανάγκες μας, τα προσωπικά μας εμπόδια και, γενικότερα, τα στοιχεία του χαρακτήρα μας και του ψυχισμού μας, είναι δυνατό να σχετιστούμε βαθύτερα και ουσιαστικότερα με τους άλλους αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό.

Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να συμπεράνουμε πως οι δύο επιστήμες (Yoga και Ψυχολογία) μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά η μια προς την άλλη και πως με κάποιον τρόπο αλληλοσυμπληρώνονται στην εξερεύνηση της ανθρώπινης συνείδησης. Η Yoga, επιπροσθέτως, διερευνά τη σχέση του ανθρώπου όχι μόνο σε προσωπικό και σχεσιακό επίπεδο, δηλαδή όχι μόνο με τους γύρω του, αλλά και σε ένα ευρύτερο συλλογικό επίπεδο. Προσκαλεί τον άνθρωπο να υιοθετήσει ένα ολιστικό τρόπο να ζει, που περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της ζωής. Την υγεία και το σώμα, τη θεραπεία, τα ψυχολογικά εμπόδια και τις συμπεριφορές μας, τη διατροφή μας, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, σχετιζόμαστε, και εντέλει το πώς δρούμε μέσα στο σύνολο. Η επιστήμη της Yoga προσφέρει ένα τεράστιο απόθεμα πρακτικών, διδασκαλιών και εργαλείων που μπορούν να εμπλουτίσουν τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται η δυτική ψυχοθεραπεία και Ψυχολογία και, καθότι όλες οι διδασκαλίες της Yoga απαιτούν την άμεση και ευθεία τριβή του ατόμου με αυτές. Δεν πρόκειται, επομένως, για μια γενικόλογη θεωρία αλλά για πρακτικές με πολύ απτά και άμεσα αποτελέσματα.

Στις ημέρες μας, η ίδια η ψυχοθεραπεία-ψυχολογία, στην οποία όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται για να επιλύσουν προσωπικά ζητήματα (κρίσεις άγχους και πανικού, κατάθλιψη), για να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους ή να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της καθημερινότητας (ανεργία, δυσκολία διαπροσωπικών σχέσεων, σχέσεις γονέων – παιδιών, γηρατειά, πένθος) τείνει να επικεντρώνεται στο παρόν. Ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία της Ψυχολογίας, σε μια θεραπευτική σχέση ανάμεσα στον ψυχολόγο και στο θεραπευόμενο, είναι η χρήση του «εδώ και του τώρα». Ανά πάσα στιγμή ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να ερευνήσει τις ενδεχόμενες σκέψεις και συναισθήματα του θεραπευόμενου, φέρνοντας την επίγνωση στο πολύτιμο παρόν.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος που βρίσκεται στην ψυχοθεραπεία μαθαίνει να παρατηρεί τον εαυτό του ή να επικεντρώνεται όλο και περισσότερο σε αυτό που βιώνει εδώ και τώρα. Και το βίωμα στο παρόν έχει πολύ μεγάλη σημασία τόσο στην ψυχοθεραπεία-ψυχολογία όσο και στην ίδια της πρακτική της Yoga. Το παρόν είναι το μόνο που μπορεί να βιωθεί πραγματικά, που μπορεί να αποτελέσει πεδίο δράσης και δημιουργίας.

Στη Yoga η εστίαση στο παρόν επιτυγχάνεται με την επικέντρωση στην αναπνοή είτε κατά τη διάρκεια της άσκησης, είτε σε ακινησία, και πιο συγκεκριμένα στην πρακτική του Διαλογισμού. Ο διαλογισμός επίσης είναι μια πρακτική χιλιάδων ετών που μπορεί να έχει πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και τρόπους για να φέρει τον ασκούμενο στη θέση του παρατηρητή. Είδη όπως ο βουδιστικός διαλογισμός Vipassana, mindful meditation αλλά και η απλή εστίαση σε ένα εξωτερικό αντικείμενο, στην αναπνοή, στις αισθήσεις του ασκούμενου είναι όλες διαφορετικές μορφές που γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλείς πλέον. Μέσω του διαλογισμού ο ασκούμενος ασκείται πραγματικά στην τέχνη της παρατήρησης και της εστίασης στο παρόν. Σε αυτό που συμβαίνει μέσα στο χώρο εκείνη τη στιγμή, στο σώμα του, στον νου του, στην ίδια του τη ζωή. Με την επικέντρωση στο παρόν, ο ασκούμενος και ο θεραπευόμενος μαθαίνουν το ίδιο πράγμα: να βιώνουν πληρέστερα και με περισσότερη επίγνωση και συνείδηση αυτό που συμβαίνει, αυτό που είναι οι ίδιοι. Να προσεγγίσουν, δηλαδή, ακόμη πιο ουσιαστικά τον ίδιο τους τον εαυτό.

Αυτοπαρατήρηση, Γνώση του Εαυτού και σχέση Νου-Σώματος

Πολλές σχετικές μελέτες υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια άρρηκτη σχέση ανάμεσα στον ψυχισμό μας και στο σώμα μας (Meissner, 2006). Η ψυχολογία καταπιάνεται κυρίως με τον ψυχισμό του ανθρώπου, τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές και τα μοτίβα συμπεριφορών του.

Η Ψυχολογία υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι συχνά εκπλησσόμαστε όταν έχουμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε συμπεριφορές που συνδέονται με το υποσυνείδητο ή καλύτερα, με αυτό που δεν είναι συνειδητό. Ο τρόπος που έχουμε μεγαλώσει, καθώς και πρώιμα βιώματά μας διαμορφώνουν καθοριστικά το πώς συμπεριφερόμαστε στον εαυτό μας, στους ανθρώπους γύρω μας αλλά και στη ζωή και την καθημερινότητά μας. Αν παραδείγματος χάριν, ένα παιδί αποθαρρύνεται για τα όσα βιώνει, θα μάθει να τα αμφισβητεί και το ίδιο ως ενήλικας, ή ένας άνθρωπος που έχει συνηθίσει να νιώθει αδύναμος και μικρός, συχνά μπορεί να αποφύγει τη διαφωνία και τη διεκδίκηση (Anodea, 2004). Συχνά αναπτύσσουμε συγκεκριμένες συμπεριφορές προκειμένου να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε. Η εδραίωση μιας συμπεριφοράς μέσα από τη συνήθεια είναι που πολύ συχνά μας δυσκολεύει και μας εμποδίζει να εξελιχθούμε ή καλούμαστε να την τροποποιήσουμε σε ένα νέο περιβάλλον.

Η επιστήμη της Yoga, ωστόσο, απευθύνεται και επιχειρεί να εξισορροπήσει τόσο το σώμα όσο και τον νου και κατ’ επέκταση και τον ψυχισμό μας. Για αυτό την ξεχωρίζουμε και ως ολιστική προσέγγιση. Και στην Ψυχολογία, επίσης, η ενότητα σώματος και ψυχής στον άνθρωπο αποδεικνύεται από την εμφάνιση διαφόρων ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, όπως αποκαλούνται (Meissner, 2006). Στη Yoga, καθότι δουλεύουμε πολύ με το σώμα και εν συνεχεία με τον νου, έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε περιοχές στο σώμα μας όπου εκδηλώνεται αυτό ακριβώς το μπλοκάρισμα ή το εσωτερικό εμπόδιο.

Συχνά, είναι πιθανό να εμφανίζουμε κάποιες σωματικές «συνήθειες» ή στάσεις, σε αντιστοιχία με την ψυχολογία μας. Είναι, λοιπόν, πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε διάφορες συμπεριφορές ή συνήθειες που μας συνοδεύουν εντός και εκτός μιας τάξης yoga. Μπορεί να παρατηρήσω παραδείγματος χάριν και πάλι, ότι δυσκολεύομαι να επιδείξω συνέπεια είτε στην ώρα που έρχομαι στο μάθημα, είτε απέναντι στην ίδια την πρακτική και τις προκλήσεις που μπορεί να συναντήσω σε αυτήν. Καθώς ο ασκούμενος μαθαίνει να παρατηρεί τον εαυτό του και να τον γνωρίζει καλύτερα, μπορεί να διαπιστώσει ότι ορισμένες συμπεριφορές που δεν ήταν έκδηλες ή που μπορεί να του φανερώνονται μέσω της άσκησης στη yoga, στην πραγματικότητα τις φέρει και τις κουβαλά παντού στη ζωή του.

Επομένως, δουλεύοντας με το σώμα στη Γιόγκα, είναι δυνατό να απευθυνθούμε πρωτίστως στον ψυχισμό, και δευτερευόντως να τροποποιήσουμε συνήθειες που μας δυσκολεύουν. Επίσης , σε περιπτώσεις ψυχολογικού τραύματος είναι συχνά πιο εύκολο να εστιαστούμε στο σώμα, παρά να δουλέψουμε απ’ ευθείας με τον ψυχισμό.

Όλη αυτή η διαδικασία αυτοπαρατήρησης είναι απαραίτητη για κάποιον που επιθυμεί να γνωρίσει τον εαυτό του. Και η διαδικασία αυτή, που είναι εντελώς προσωπική για τον καθένα, μπορεί να φέρει στο φως και πολλά δυσάρεστα ή στοιχεία του χαρακτήρα που δεν ήταν τόσο φανερά. Επιπλέον, εάν κάποιος το θελήσει, είναι καλό να μπαίνει σε αυτή την προσωπική αναζήτηση και ζύμωση, με την κατάλληλη καθοδήγηση από έναν έμπειρο ψυχοθεραπευτή στην περίπτωση της ψυχολογίας ή από έναν πνευματικό Δάσκαλο στην περίπτωση της Yoga, ώστε να έχει και την κατάλληλη στήριξη για να προχωρήσει.

Ωστόσο, η γνώση και η θέαση του εαυτού μας είναι επίσης μια διαδικασία γοητευτική, που πολλές φορές την προσιδιάζουμε με το καθάρισμα του κρεμμυδιού τόσο στην ψυχολογία, όσο και στην yoga. Αφαιρούμε σιγά-σιγά τα εξωτερικά προστατευτικά στρώματα και όσο προχωράμε φτάνουμε όλο και πιο κοντά στον πυρήνα μας, στην ουσία μας. Ο δυτικός ψυχολόγος Carl Jung ήταν από τους πρώτους που υποστήριξε τη σύνδεση ανάμεσα στην ψυχή και στην επιστήμη της Yoga και προσπάθησε να προσδιορίσει την ανθρώπινη ψυχή καθώς και τα πιο «σκοτεινά» στοιχεία του χαρακτήρα μας που αναπόφευκτα όλοι κουβαλάμε και συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτά (Caplan, 2018). Ωστόσο, όπως υποστήριζε ο ίδιος, έχει νόημα κάποιος να στρέφει το βλέμμα του προς τα μέσα για να δει και να γνωρίσει και αυτά τα πιο σκοτεινά σημεία, αλλιώς πώς μπορεί κάποιος να είναι ολόκληρος; Πρότεινε, δηλαδή, να προσπαθήσει και να γνωρίσει ο άνθρωπος, με επίγνωση, τον εαυτό του, προκειμένου να νιώσει πλήρης, για να ζει πιο ολοκληρωμένα και ουσιαστικά.

Η επίγνωση του εαυτού, φέρνει και μια ζωή ουσιαστική, βιωμένη πληρέστερα, με επίγνωση. Δίνει νόημα στην ύπαρξή μας και μας βοηθάει να εκπληρώσουμε το δυναμικό που ο καθένας μας φέρει μέσα του. Όσο αποκτούμε επίγνωση του εαυτού μας, γίνεται εφικτό να προχωρήσουμε σε αλλαγές με νόημα στη ζωή μας και, εντέλει, να απελευθερωθούμε από αυτά που μας εμποδίζουν να εξελιχθούμε ή από πράγματα που συχνά μας προξενούν πόνο. Άλλωστε η Yoga όπως μας παραδίδεται από τον Patanjali, αναφέρεται στο τελευταίο κεφάλαιο των sutras σε αυτό που είναι γνωστό ως η Απελευθέρωση. Και μια πιθανή της ερμηνεία είναι πως μέσω της επίγνωσης μπορεί να απελευθερωθεί ο άνθρωπος από αυτά που τον κάνουν να υποφέρει, που με κάποιον τρόπο ο ίδιος μπορεί να προκαλεί ή να διατηρεί στη ζωή του.

Αντί επιλόγου

Η Yoga και η Ψυχολογία είναι δύο επιστήμες που σκοπό τους έχουν να προσφέρουν στον άνθρωπο ανακούφιση από τον ατομικό πόνο. Ωστόσο, εκ των δύο, η Yoga με τη βαθιά της παράδοση και τις διδασκαλίες της προσφέρει έναν πιο πλήρη δρόμο προς την αυτεπίγνωση, την ύπαρξη και την προσωπική ελευθερία. Μας φέρνει αντιμέτωπους πλήρως με τον εαυτό μας και τον τρόπο που έχουμε επιλέξει να ζήσουμε αλλά και μας ενθαρρύνει προς μια ουσιαστική ζωή μέσα από αλλαγές με νόημα. Μέσα από το σύστημα της Yoga και την επιστήμη της Ψυχολογίας, ο άνθρωπος έχει την ευκαιρία να συνδεθεί με τον ίδιο του τον εαυτό, να αφήσει πίσω ό,τι δεν του είναι χρήσιμο και δεν προάγει την εξέλιξή του, να συνάψει ουσιαστικές σχέσεις και να ακολουθεί και να πραγματοποιεί όσα τον εκφράζουν και τον γεμίζουν.

Τέλος, ωστόσο, αν έπρεπε να μιλήσω για ένα μείζον κοινό στοιχείο των δύο, Yoga και Ψυχολογία, θα έλεγα πως κοινή τους αφετηρία πρέπει να είναι η αγάπη και η συμπόνια. Πως ένας άνθρωπος ενθαρρύνεται να εξελιχθεί, αλλάζει και μπορεί να υπάρξει μέσα σε ένα πλαίσιο συμπόνιας για τον εαυτό του και τους άλλους, αποδοχής και αγάπης. Μόνο σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι εφικτή η αλλαγή και χρήσιμη η αυτοπαρατήρηση και η αυτογνωσία. Και μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο αναπτύσσονται πραγματικά οι άνθρωποι, για να διεκδικήσουν με ευθύτητα όσα τους αξίζουν, να κινηθούν με αποφασιστικότητα και να ζήσουν, να επικοινωνήσουν και να υπάρξουν με νόημα και ουσία.

Υπογράφει η Στέλλα Σαραμούρτση.

Βιβλιογραφία
– Arodea, J. (2004). Eastern Body Western Mind, Psychology and the Chakra System as a Path to the Self. Celestial Arts, Berkeley, U.S.
– Caplan, M. (2018). Yoga and Psyche, integrating the paths of Yoga and Psychology for healing, transformation and joy, Sounds True, Boulder, CO.
– Meissner, W. W., (2006). Psychoanalysis and the Mind- Body relation: Psychosomatic Perspectives, Bulletin of the Menninger Clinics, 70 (4), 295-313.